Samesjtèlling Els Diederen ©

De sjtrieëktaal, hie 't dialek va Zjwier of Wieënesroa (Zjwiers en 't Wieënesroas of Roas)
hat dezelfde kènmerke es anger mieë oeëstelik geleëge dialekte in de Limburgse sjtrieëktaal.
De eëzelsbrökskes hie ónger helpe bie 't interpretere (en sjrieëve) van de klanke:

 

Loester hie nao de versjillende dialekklanke in 't Limburgs:

De vuurnaamste kenmerke van de groep Limburgse dialekte (hie) mèt Zjwierse vuurbeelde:

1  groeëte variatie aan klinke(r)sj
neëve de Nederlandse klinkersj (a, aa, au, o, oo, ou, au, oe, u, eu, uu, ui, i, ie, ij, e, ei, ee) hat 't Wieënesroas en 't Zjwiers nog:
oeë (=oe mèt noasjlaag)  (sjoeën, sjoeël, groeët)  (schoon, school, groot)
ieë (ie mèt noasjlaag) (kieës, twieë, sjnieë) (kaas, twee, sneeuw)
ao (aoch, knaop) (ook, knoop)
aoë (ao mèt noasjlaag) *aoch es oa gesjrieëve (maoën of moan; Raoë of Roa) (maan, Wijnandsrade)
uuë  (uu mit noasjlaag) (kuuël, duuëske, muuële, buuësj) (kool, doosje, molen, beurs)
ö (vösj) (vis)
äö (täöt)  (tuit)
äöë (äö mèt noasjlaag) * aoch waal es öa gesjrieëve (sjäöëp of sjöap) (schapen)
ó lóch, jóng, zón (lucht, jongen, zon)
è lès, bèd (les, bed)
eë (ee mèt noasjlaag) (leëze, zjweëgel) (lezen, lucifer)
ae (zaep) (zeep)
aeë (ae mèt noasjlaag) (zaeëg, laeëze]
extra mètklinkersj:
sj (sjoap, flesj) (schaap, fles)
zj (zjwömme, zjwaasj, zjweëgel) (zwemmen,  zwoerd, lucifer)
gk (zègke, hègke, rögke) (zeggen, heggen, ruggen)

2  sjleëptoeën - sjtoeëttoeën (toeëntaal)
wieës (wijs=slim)     
wieës (wijs=melodie)   

3 de zachte 'g'  
die wuurt aoch in Vlaandere en Brabant gebruukt.

3a gk  (de zachte k of plof-g)
te hure in zègke, wègke, hègke, brögke

4   t-deletie, (meh minder es bv in Valkeberg): 
nacht> nach, zach;  leech
 n-deletie:
zieëve, druime, woeëne, lache, koake (zeven, dromen, wonen, lachen, koken)

5  drie woerdgesjlachte:
mannelek: d'r  fiets (eine fiets; miene fiets; deë fiets)
vrouwelijk: toafel (ein toafel; mien toafel; dien toafel)
onziedig:  water (e water; mie water; 't, dat water)

6 umlaut en ablaut (klankverandering) bie bep. werkwuurd, mieëvoudsvörming en verkleinwuurd:
eëte-oate; geëve- goave, grave-groave
sjoap, sjöap, sjöapke; pot, pöt, pötteke
tas-tesj, appel-eppelke, jóng-junke

7  assimilatie Vöäl klanke en wuurd weëre aanein 'geplekt' bie 't sjpreëke meh dat wuurt neet gesjrieëve!
bv obbenaaf (me sjrief op en aaf) höbse (sjrief: höbs se of höbs te) 'ne brilop (sjrief bril op).
    regressieve oetsjproak p wuurt b; t wuurt d; s wuurt z.
 sjtobaaf-sjtobop (sjtop aaf en sjtop op); sjtroat(d)op; k wuurt gk: zakdook; brök-brögke
Kom van deë fietzaaf (s wuurt z) vier sjrieëve: fiets aaf.
 haeë wachde (hij wachtte); zie sjtopde (stopte);   sjtaakde (sjtaakte); plaatsde (plaatste); koakde (kookte) enz.
    progressieve d wuurt t
 op t'r (d'r) mert; op te (de) sjtroat; Vier sjrieëve de of d'r.

reductie: geës te (doe) weg (te is reductie van doe en dich); kums te (doe) aoch? Wils se (doe) koffie? Höbs se (höbs doe) Die reductie sjrieëve v'r waal.

8  wederkierend voornaamwoord
Wils doe mich dat hoale;
Höbs doe mich de toafel gedekt?
Ze höbbe zich oetgesjolle.
Bis te mich op d'r kop gevalle?

9  verangering van de sch in sj
school- sjoeël; schaats- sjaats; schat- sjat

10  sj aan 't begin en eind van 'n woerd
straat- sjtroat; stro- sjtruuë; slapen- sjloape; smeren-sjmieëre; stoten- sjtoeëte; snaren- sjnoare, fles-flesj; as-esj; bossen-bösj, was-wesj, tas-tesj

11 de wuurd ich, mich, dich, ouch
(Nederlands:  ik, mij,  jij/jou en ook)

12 't gerundum op -enteëre (allein in Zuud-Limburg).  Dit is 'n zelfsjtendige verboage vörm van de onbepaalde wies van e werkwoerd, dat 'n 'handeling' aageuf. Loupenteëre, varenteëre, kiekenteëre, zingenteëre, fietsenteëre, roukenteëre, sjpieëlenteëre.

Wat extra opvèlt (kenmerkend vuur de dialekte oeëstelik van de lien verticaal langs Klumme):

Mannelik lidwoerd  d'r
Vuur  mannelike zelfsjtendige naamwuurd wuurt  d'r  gezag en gesjrieëve:
d'r weëg; d'r fiets, d'r wage, d'r nónk

r-deletie
Bie sómmige wuurd weë(r)t de r weggeloate es s,  t of st volg: wuuëd (woorden); zjwa(r)t (zwart), ieë(r)sjte (eerste),  gaa(r)d (tuin), woeë(r)sj (worst),  weë(r)t (wordt), eë(r)d (aarde), peëd (paard).

doer | durch (Nederlands door)
Dees wuurd weëre allebei gebroekt, meh doer is algemeiner. 't Lieëkent drop dat hieë 'ne issoglos löpt wat dees wuurd betreft. Durch is mieë gebroekelik ten oeëste va Zjwier.

Idioom
"d'r Huub va Marie, va Bet va Truut" (4 generaties. Marie woar de mam, Bet woar de groeëtmoeëder en Truut de uuëvergroeëtmoeëder va Huub Habets).

gesjtoeëte köp (kruidnagels)

 

Hieël opvallend in  't dialek van hie en noa 't oeëste va Zuud-Limburg is 't gebroeëk van noasjleëg  in d 'r oetsjproak va bepoalde wuurd mèt lang klinkesj.
Zoeëne noasjlaag  wuurt genotierd mèt 'n trema op de ë. Vuur r hoof d'r noasjlaag neet ummer gesjrieëve  te weëre umdat ze (bie sómmige sjleëptoeënwuurd) vazelf in d'r oetsjproak te huuëre is. (verkierd (verkeerd), duur (deur), vuur (voor)

Vuurbeelde wuurd mèt noasjlaag

aeë en eë  (ae en ee-wuurd mèt e-noasjlaag)
 zaeëg (zaag), beëk (beek); deë (die); aeëd, eëd (aarde), weë(r)d (waarde); beënde  (beemden); vleëgel  (vlegel, stout kind);  zjweëgel (lucifer); peëd (paard);  peëdje (paadje); meëdje (meisje); reëge (regen); leëg  (leeg); vreëte (vreten); reëkel (haas kwajongen); sjeël (scheel); leëze (lezen); keël (kerel; keel); teënge (tegen); weëte (weten); reë(n)ge (regen), neë (nee); neëve (naast)

ieë: (ie-wuurd mèt e-noasjlaag)
zieëve (getal zeven)
kieës (kaas); ierlek (eerlijk);
wieënig (weinig); wieërt (vijver);
nieëtel (brandnetel);
kieësj (kers); krieëmer (kramer); 
lieëlik (lelijk) hieëring (haring);
lieëre (leren); ieëker (iedere);
viertieën (veertien); tieëne (tenen); 
twieë (twee); kieëke (kijken,  sjtieëgel (stegel, draaihek); zieëker (zeker); bieë (bij);
mieë (meer); hieëmel (hemel);
sjnieë (sneeuw);sjieëm (schaduw);
sjieër (schaar),
wienieë (wanneer); zieël (ziel)

oeë: (oe-wuurd mèt e-noasjlaag)
doeës (doos), broeëd (brood); doeëd (dood) groeët-groeëter (groot, groter); sjoeën (schoon mooi; schoen); sjoeët (schoot); sjoeëtel (schotel) koeëd (kwaad); loeëd (lood); noeëte (muzieknoten),  kroeëd (kruid); sjtoeët (stoot); sjtoeëte (stoten); sjoeël (school); kroeësjel (kruisbes); hoeëg (hoog) hoeëger (hoger); oer (horloge), oor); oere (oren);  loeës (loos, verstandig); sjpoeëk (spook); sjproeët-sjproeëte (spruit-spruiten); woert (wordt); woe(r)d (woord); sjroeëp (stroop); zoeë (zo); noeë (nu); roeës (roos); roeëze (rozen); roeëd (rood); roeëzekrans (rozenkrans); voeëgel(vogel) 

uuë:(u en uu-wuurd mèt e-noasjlaag)
kuuël (boerenkool), buuesj (beurs), sjtruue (stro); muuele (molen); duueske (doosje); sjuuetelke (schoteltje); uurke (oortje); hure (horen); vuur (voor); vuuegelke (vogeltje); zuuemere (zeumeren, verzamelen van resten); huuege (ophogen); onnuuezel (onnozel); bruuedje (broodje); nuuege (negen), nuuet (noten)

* aoë of oa (ao-wuurd mèt noasjlaag, aoch gesjrieëve es oa)
moan (of maoën), oape (of aoëpe) (open) noa (of naoë)  (na); vroag (vraoëg) (vraag); roa (raoë) (raden); Roa Raoë) (Wijnandsrade), boam (baoëm)  (bodem); loak (laoëk) (prei); hoal (haoël) (hol); hoaze (haoëze)  (kousen), sjloape ( sjlaoëpe) (slapen) toafel (taoëfel) (tafel); sjoap (sjaoëp) (schaap); boave (baoëve) (boven); poat (paoët) (poort); joa (jaoë)  (ja); moat  (maoët) (maat); droad (draoëd)  (draad); sjtroat (sjtraoët) (straat) moage (maoëge) (mogen; beloave (belaoëve)  (beloven)

 öa
mv. van oa (aoë) sjoap-sjöap (sjäöëp) (schapen), droad-dröad (dräöëd) (draden), boam-boäm (bäöëm) (bodems),

Zjwierse familiename:
Vuur 'ne achternaam zeët me "va"
va Brand (Brand); va Bieëmelmans (Bemelmans); va Bex; va Bruls; va  Dreëse (Driessen); va Eeëres (Erens); va  Franse(n); va Habets; va Hoebe (Houben); va Jónge (Jongen); va Joakobs (Jacobs); va Linze (Linssen); va L'Ortye; va Kicke (Kicken);
va Marell (Marell); va Meërtes (Meertens); va  Mieëse (Meessen);
va Moeëdesjheëm  (Mooderscheim);
va Mulkes (Mulkens); va Nieëste (Nijsten)
va  Sjnieëdesj (Snijders); va  Sjteins (Steins); van de Wimmer of va Wimmesj (Wimmers)

Zjwierse vuurname
'ne Vuurnaam is dèks aafgeleid van 'ne petroeënheilige.
Vreuger ginge de name uuëver van vader op zoon en van moder op dochter.

vuur 'ne meëdjesnaam zeët me 't.
vuur 'ne jongesnaamzeët me gemeinlik d'r
't An (Anna), 't Nèt (teke) (Antoinette), 
d'r André, d'r Bertus, d'r Bert, d'r Albaeër,  d'r Baeër, d'r Huub (Albertus, Hubertus)
d'r Drikkes, d'r Driek (Andreus)
d'r Frens (Franciscus)
't Merie, 't Maria, 't Mia (Maria)
d'r Giel, d'r Gieliam (Guillaume)
d'r Harie (Henricus)
d'r Joep, d'r Zef, (Joeëzef); d'r Zjaeën (Eugène);
't  Lies, 't Lieske (Elisabeth), 't Els
't Fientje (Josephina),
't Mien, 't Mina, d'r Wiel, d'r Willem, (Wilhelmus, Wilhelmina)
d'r Neer ( Rene)
d'r Karel (Carolus)
d'r Lambaeër Lambertus)
d'r Nieël, 't  Neëleke (Corneëlis)
d'r Lewie (Lodewiek)
 't Sieska  (Franciscus),
d'r Fon (Alfons),
d'r Lei, d'r Leio (Lodewiek, Leonardus),

't  Lieëna, 't  Leën(eke) (Magdalena) 

d'r Math, d'r Jeu (Matheus)

d'r Martien (Martinus),

d'r Jan, d'r Joeëhan, d'r Zjaoën (Jean), d'r Sjeng, d'r Zjeng, d'r Sjang, 't Sjan (Joeëhannes),

d'r Pierre, d'r  Pieëter (Petrus);

d'r Zjaak (Joakob)

 

Biename woerte vreuger mieë gebroekt es noe:  
d'r Beëb (Huub Sjteins); d'r Op (Huub Steins, d'r sjoester); Bakkertje (Zef Bruls); d'r Sjnoek (sjoester);
de zuul (teëge d'r sjoester) ('n zuul is gereidsjap vuur d'r sjoester);
Mem (moder Austen, vroedvrouw);
de Prif (Rudolf Sodomka);
d'r dieke Sjier (Math Neven).

 

Samesjtèlling:
els diederen 2003-2013 ©

Dank aan mien mam Lieske Sjteins (geboare 1907 i Zjwier 'aan 't kruutske'), mien zuster Lineke Diederen en de familie S(j)teins).

Els Diederen  ©